‌ به گزارش اگزیم نیوز: صحبت کردن از‌ تاثیرات اقتصادی اپیدمی‌ ها کار ساده ای نیست، اکثر نظرات در حوزه اقتصاد بر اساس نظرات و مطالعات گذشته گفته یا‌ نوشته می شوند البته در سایر علوم هم اینچنین است، از طرف دیگر باتوجه به اینکه شیوع کرونا همچنان در سطح جهانی ادامه دارد نمی توان یک تحلیل عددی از ابعاد و آسیب های آن ارائه داد و در این مطلب سعی می کنیم بصورت تقریبی برآوردی از فرصت ها و تهدیدهایی که کووید19 در پیشروی ما قرار داده است ارائه دهیم. جهان پس از کرونا به احتمال زیاد با جهان پیش از کرونا تفاوت هایی داشته باشد، ایبولا‌ بیماری دیگری که در سال ۲۰۱4  شیوع گسترده ای پیدا کرد عمدتا کشورهای فقیر با سطح بهداشت پایین از قبیل گینه، لیبریا و سیرالئون را هدف قرار داد کشورهایی‌ که تاثیر چندانی‌ در اقتصاد جهانی نداشتند و با حمایت های سازمان جهانی بهداشت در مدت زمان کوتاهی از آن بحران عبور کردند. پیش از آن در نوامبر سال 2002 میلادی نوع جدیدی از بیماری کروناویروس ها ابتدا در چین  شیوع پیدا کرد ولی به مرور در سایر کشورهای منطقه شرق آسیا از قبیل ویتنام، سنگاپور، تایوان و سپس آمریکای شمالی وارد شد، طبق اطلاعات سازمان بهداشت جهانی ویروس سارس مجموعا 8098 نفر را مبتلا کرد و مجموعا 774 نفر در 17 کشور جان باختند در حالیکه آمار مبتلایان و جانباختگان و کشورهای درگیر با ویروس کووید19 به مراتب بیشتر از این مقدار است.

 هرچند شباهت های زیادی بین ویروس سارس و کووید19 به لحاظ علوم پزشکی وجود دارد ولی تاثیرات اقتصادی آنها با یکدیگر قابل مقایسه نیست. بطور مثال شیوع ویروس سارس تنها 7 درصد تولید ناخالص داخلی ایالات متحده را در سال 2003 کاهش داد و نکته دیگر آنکه ویروس سارس عمدتا در کشورهای توسعه یافته به سرعت کنترل شد و در کشورهای فقیر با سطح بهداشت پایین شیوع پیدا نکرد.  همانطور که اپیدمی یا پاندمی دارای‌ ضریب تکاثر‌ است و از هر فرد به فرد دیگر بصورت تصاعدی روند ابتلا افزایش پیدا می کند، کسب‌ و کارها نیز‌ دارای ضریب تسری هستند البته حوزه توریسم و گردشگری دارای یکی از بیشترین ضریب تسری‌ هاست! بحران اقتصادی متاثر از کرونا اول از همه بخش‌ توریسم و گردشگری را در بهترین فصل مسافرت در نیم کره شمالی زمین یعنی همان فصل بهار تحت تاثیر قرار داد، کاهش مسافرت و سفر ابتدا به شرکت های برگزار کننده تورهای مسافرت و هتل ها، بعد به شرکت های حمل و نقل و مسافربری، سپس به تولیدکنندگان غذا و رستوران ها و مغازه های محلی‌ و کسب و کارهای خرد، در نتیجه کاهش مصرف سوخت و انرژی آسیب می رساند این ها بخش تاثیرات مستقیم کرونا است، کاهش درآمد افراد شاغل در این حوزه ها باعث کاهش تقاضا کل در اقتصاد خواهد شد و سایر کسب‌ و کارها بصورت غیرمستقیم آسیب می بینند. به این موضوع در اقتصاد ضریب تسری می گویند، یعنی راکد‌‌شدن یک‌ بخش فقط به آن بخش آسیب نمی زند بلکه به سایر بخش های به ظاهر نامرتبط هم وارد خواهد شد و اثرات خودش را در آنها دیر یا زود نشان می دهد بویژه اینکه اکنون با بخش مهمی حوزه گردشگری و مشاغل خدماتی مرتبط با آن سرو کار داریم.

همانطور که گفته شد طول و عرض ماجرای کرونا با همه بیماری های پیشین متفاوت است، چندین حدس‌ و گمان می توان از تاثیرات کرونا بر اقتصادجهانی در نظر داشت؛ در حال حاضر عمده کالاهایی که در سطح جهان معامله می شوند به کالاهای حوزه غذایی، دارویی و مواد ضدعفونی کننده محدود می شوند بنابراین روند صادرات و واردات جهان با شیوع‌ جهانی کرونا متوقف شده است، دلیلی هم مبنی‌ بر اینکه پس از کرونا باز در‌ بر پاشنه‌ سابق بچرخد‌ وجود ندارد، تعداد زیادی از کشورهای جهان واردات و صادرات خود را از/به چین متوقف کرده اند، هند به عنوان بزرگ ترین رقیب تجاری چین قطعا در حال برنامه ریزی برای کسب سهم چین در بازار های جهانی است از این جهت که هند‌ چندان تحت تاثیر کرونا قرار نگرفت این مساله می تواند مزیت بزرگی برای این کشور باشد ظرفیت های اقتصادی هند بسیار بیشتر از کشور چین است.

موضع گلوبالیست ها با شیوع‌ کرونا بیش از پیش تضعیف شد و احتمالا روند کاهشی سرمایه گذاری مستقیم خارجی در جهان تشدید شود. شیوع‌ کرونا مصادف شد با آغاز فصل بهار در نیم کره شمالی زمین، تقاضای به تعویق افتاده مسافرت و تورهای بین المللی پس از کرونا مقصد‌های جدیدی ‌ می طلبد احتمالا برخی از تورهای‌ مسافرتی از سفر به مقصدهایی‌ مانند ایتالیا، یونان و چین به دلیل شیوع‌ گسترده کرونا در آن کشورها منصرف شوند از طرف دیگر این تقاضای به تعویق افتاده ممکن است بیشتر از ظرفیت های زیرساختی مقصدهای سنتی مسافرت های بین المللی باشد، اقتصاد های اروپایی و پیشرفته آسیایی از کرونا آسیب زیادی دیدند‌ پس احتمالا‌ برخی‌ از کشورهای جهان به دنبال مهیا کردن زیرساخت های گردشگری رفته باشند تا پس از کرونا گردشگران خارجی را جذب کنند و آثار اقتصادی کرونا را کاهش دهند. احتمال زیاد در حال حاضر سازمان تجارت جهانی و آنکتاد‌ در حال تدوین پروتکل‌ های بهداشتی‌ برای مقابله با ویروس های این چنینی در آینده باشند.

صحبت در مورد تاثیرات اقتصادی کرونا بر اقتصاد ایران بسیار پیچیده است زیرا دقیقا مشخص نیست که سهم عوامل مختلف از تاثیر بر صنایع، اشتغال و اقتصاد کشور چقدر است پس تا حدودی شاید به ابعاد‌ کوچکی از این مساله‌ بپردازیم؛ در بخش صنعت عمده صنایع بزرگ ایران، صنایع سرمایه بر هستند مانند صنایع نفت و گازی، پتروشیمی و پالایشی، فولادی‌ و چون نقش نیروی انسانی در تولید صنایع سرمایه‌بر پایین است بطور مستقیم چندان تحت تاثیر قرار نمی گیرد ولی باید به "اثر تسری" در اقتصاد توجه داشته باشیم زیرا تعطیلی خطوط تولیدی در چین و سایر نقاط جهان تقاضای مواد اولیه پتروشیمی، نفتی و معدنی را کاهش داده است و می توان از کاهش شدید قیمت های نفت و سایر فرآورده های آن در طی مدت اخیر این مساله را متوجه شد پس سود حاصل از صادرات این گونه صنایع که عمدتا تولیدکننده موادالیه هستند کاهش خواهد یافت، از طرفی صنایع کاربر مانند صنایع خرد، کوچک و متوسط که نقش نیروی انسانی در آنها بالاتر است بیشتر بصورت مستقیم تحت تاثیر شیوع بیماری های انسانی قرار می گیرند، صنایع غذایی بسته‌ بندی کمتر آسیب خواهند دید زیرا مردم از مصرف غذای رستورانی و فست‌ فودی‌ در طی این مدت خودداری کرده به خوردن غذای های بسته بندی شده صنعتی مانند کنسروها‌ و غذاهای آماده گرایش پیدا میکنند ولی از طرف دیگر همین تعطیلی رستوران ها بخش هایی از تولیدات صنعتی غذایی مانند روغن نباتی، برنج و... را تحت تاثیر قرار می دهد و آنها به لحاظ بازاریابی بیشتر روی محصولات کوچک و مورد استفاده فرد یا خانواده (B2C ) تمرکز کنند و فروش به بخش های تجاری از قبیل رستوران ها، هتل ها و ... (B2B) را به بعدا موکول نمایند.

صنعت گردشگری و توریسم بیشترین آسیب را خواهد دید اما پس از پایان بحران کرونا با یک تقاضای افراطی و به تعویق افتاده بزرگ مواجه خواهد شد برخی از شرکت ها هم اکنون در حال برنامه ریزی برای استفاده از آن ظرفیت های اضافی هستند. صنایع تولیدکننده لوازم بهداشتی و مواد ضدعفونی کننده از این جهت که با رشد افراطی تقاضا‌ مواجه شده اند رشد قابل توجهی می یابند، پس از پایان بحران‌ کرونا در ایران احتمالا با یک ظرفیت تولید اضافی مازاد بر نیاز داخلی مواجه خواهند شد ولی در سایر کشورهای همسایه که وضعیت بهداشتی مطلوبی ندارند مانند عراق، افغانستان و پاکستان همچنان بازار صادراتی این محصولات وجود خواهد داشت و می توانند به این کشورها صادرات داشته باشند. همانطور‌ که می دانید برخی از کالاهای‌ وارداتی‌ به افغانستان از بندر چابهار ایران می گذرند و گمرک‌ ایران می تواند نیاز‌سنجی هایی از ملزومات وارداتی‌ افغانستان داشته باشد باتوجه به اینکه بخشی از نیازهای کشور افغانستان از طریق چین تامین می شود می توان انتظار داشت که بخش‌ خصوصی ایران بتواند سهم بازار خودش را از بازار افغانستان افزایش دهد.

شاید هنوز صحبت درباره برخی‌ از مسائل زود باشد؛ باتوجه به سخنان متخصصان‌ حوزه بهداشت، باید برای شیوع ویروس های مانند کرونا در سالهای آینده تدبیری اندیشیده شود. یکی از راهکارها تعیین پروتکلی از سوی سازمان استاندارد‌ برای شغل های خدماتی از قبیل آرایشگاه ها و رستوران هاست این نوع از استانداردها در کشور ما سابقه نداشته اند، یک نوع‌ سطح بندی مانند آنچه که در بحث مصرف انرژی برای محصولات الکتریکی داشتیم برای آگاهی مصرف کنندگان از خرید اینگونه خدمات تعیین شود و با پایش خدمات ارائه شده توسط آنها سطح بندی‌ رعایت بهداشت روی درب‌ مغازه نصب گردند تا مصرف کنندگان از نحوه‌ رعایت مسائل بهداشتی توسط ارائه دهنده خدمت آگاهی داشته باشند این نوع از ایجاد استاندارد مطمئنا موجب ایجاد اشتغال در کشور خواهد شد زیرا از طرفی برخی از سازمان های خصوصی هم در کنار سازمان های دولتی می توانند به ایجاد پروتکل های بهداشتی سختگیرانه تری بپردازند و در بحث برندسازی فرصت های جدیدی برای این بخش از کسب و کارهای خلق می شود و از طرف دیگر مشاغل تولیدی و خدماتی دیگری هم برای ضدعفونی کردن آرایشگاه و رستوران ها و فست فودها بصورت تخصصی برای انطباق با شرایط پروتکل های مذکور بوجود خواهد آمد. اجرایی‌ بودن یا نبودن این راهکارها در ایران نیاز به زمان دارد.

نویسنده: محمد پورسردار 

کارشناس اقتصادی