کیومرث فتح الله کرمانشاهی در گفت و گو با پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز در خصوص حجم تجارت خارجی ایران در سال های اخیر گفت: حجم تجارت جهانی بالغ بر 36 هزار میلیارد دلار است و سهم ایران از این میزان تجارت با احتساب نفت کمتر از نیم درصد است. در صورتی که جمعیت ایران نسبت به جمعیت کل جهان حداقل یک درصد است.

وی ادامه داد: کم ترین انتظار ما این است که مطابق نسبت جمعیتی که در ایران زندگی می کنند تولید و صادرات داشته باشیم و همچنین حداقل یک درصد از صادرات دنیا را از آن خود کنیم. در سالهای گذشته این نسبت تا 60 صدم درصد افزایش پیدا کرد ولی متاسفانه امروز حجم تجارت خارجی کاهش یافته است.

به گفته وی اگر چه اعلام می شود صادرات از واردات پیشی گرفته اما حجم تجارت خارجی کاهش یافته و به کمتر از نیم درصد تقلیل پیدا کرده است. به بیان دیگر زمانی می توانیم دایه صادرات محسوب شویم که حداقل یک درصد از حجم تجارت خارجی را سهم خود کنیم.

وی اضافه کرد: به عبارتی یک درصد از سهم تجارت جهانی که 36 هزار میلیارد دلار است، 360 هزار میلیارد دلار می شود با وجود اینکه در حال حاضر حدود 40 میلیارد دلار حجم صادرات، در همین ابعاد نیز واردات بدون نفت و با توجه به وضعیت کنونی نهایتا 30 میلیارد دلار صادرات نفت از آن ما باشد که در مجموع، حجم تجارت خارجی کشورمان کمتر از 120 میلیارد دلار می شود.

وی تصریح کرد: به بیان دیگر در حال حاضر توانایی تامین یک سوم از مجموع این حجم برای ما مقدور بوده و این دردناک است که میزان حجم تجارت کشور ما با احتساب صادرات، واردات، صادرات غیرنفتی، گاز، پتروشیمی و میعانات گازی کمتر از یک سوم 360 هزار میلیارد دلار است. در صورتی که این حداقل عددی است که می تواند موجب ارتقا ما در سطح دنیای تولید و تجارت شود.

رییس کمیسیون توسعه صادرات خانه اقتصاد ایران گفت: حجم تجارت خارجی در کشورهای توسعه یافته به نحوی است که علی رغم آنکه صادرات بالاتر از واردات است، حجم تجارت نیز بالاست. به طور مثال چین و آمریکا کشورهای سرآمد تجارت در دنیا هستند.

وی با اشاره به سند چشم انداز 1404 گفت: این در حالی است که کشورهای همسایه ایران یعنی ترکیه و آسیای جنوب شرقی وضعیت به مراتب بهرتی از ما دارند. در صورتی که طبق سند چشم انداز 1404 قرار است ایران کشور اول تجاری منطقه باشد و تا افق 1404 کمتر از یک دهه، حدود 9 سال دیگر باقی است و با این روند و آهنگ و با سرعتی که دیگر کشورها در حال حرکت هستند، دستیابی به اهداف سند چشم انداز بیشتر در حد حرف و شعار باقی است نه عمل.

وی ادامه داد: متاسفانه سند چشم انداز، برنامه های پنج ساله و برنامه های مختلف اجرایی نوشته شده و نوشته می شود اما کمتر قائل به برنامه هستیم و بیشتر سلیقه ای عمل می کنیم نه برنامه ای. این برنامه ها هم اکثرا نه پایش می شود و نه نظارت، و تنها جایی که می توان آن را یافت در قفسه های کتابخانه است.

 کرمانشاهی افزود: تولید در کشور ما با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می کند و ما در این شرایط نمی توانیم انتظار داشته باشیم که تبدیل به کشور صادرات محور شویم و بتوانیم سهم خود را از بازارهای صادراتی افزایش دهیم.

رییس کمیسیون توسعه صادرات خانه اقتصاد ایران اظهار کرد: ما با استفاده از چارچوب های اقتصاد مقاومتی می توانیم در راستای تقویت بنیان های اقتصاد کشور از جمله سیاست های تقویت تولید ملی گام بردایریم. البته مشروط بر اینکه از استراتژی های مناسب استفاده کرده و سرمایه گذاری ها را در جهت تولید درون زا و برون گرا سوق دهیم، یعنی با تکیه بر ظرفیت و سلیقه بازار داخل اما با اتکا به نگاه فضای بیرون تولید داشته باشیم.

وی با بیان اینکه قرار بر این است دولت سیاست گذار و بخش خصوصی تصدی گر باشد، گفت: وعده های داده شده از سوی دولت همچنان عملیاتی نشده، از طرفی دیگر اصل 44 آن طور که باید و شاید در کشور اجرا نشده و بخش خصوصی نیز ابتر مانده و شاید در این مرحله خصولتی سازی بیشتر توفیق داشته تا خصوصی سازی. همچنین باید گفت نظام اقتصادی کشور شفاف نیست و این عدم شفافیت موجب ایجاد فساد و رانت می شود.

وی اضافه کرد: همچنین نگاه ما این است که غرب و آمریکا رونق را برای کشور به ارمغان بیاورند و مشکلات ما را حل کنند، اما همان طور که شاهد بودیم علی رغم وعده ها همچون برجام، می بینیم که هنوز مشکلات عملیاتی نشده و گره ای از انبوه معضلاتی که داشتیم باز نشده است. به بیان دیگر تحریم ها که همچنان به قوت خودش باقیست و از سوی دیگر تحریم های عیسی و داماتو نیز برای ده سال دیگر تمدید شد.

کرمانشاهی ادامه داد: تصور می شد که اجرای برجام و لغو تحریم ها مشکلات و معضلات اساسی اقتصاد ایران را حل و فصل کند و هزینه های تجاری که در این دوران 10 تا 15 درصد افزایش یافته بود پس از برجام کاسته شود تا متعاقبا توان رقابتی ما در بازارهای جهانی ارتقا یابد.

وی تصریح کرد: اما این اتفاق نیفتاد و آمریکایی ها هر بار به بهانه هایی مانع رفع تحریم ها و حتی برقراری ارتباطات بانکی شدند. در این راستا مراودات بین المللی هنوز گشایش نیافته و مشکلات انتقال پول همچون  سوئیفت و بازگشایی ال سی نیز هموار نگشته است، بدین ترتیب صادرکنندگان به ناچار از همان روش های قبلی یعنی از طریق صرافی ها برای ورود پول کالای صادر شده بهره می گیرند.

وی اظهار کرد: فعالان اقتصادی، کارآفرینان و تولیدکنندگان از اقشار اصلی تاثیرپذیر تحریم ها و برجام هستند که با مشکلات متعددی از جمله مالیات، بیمه، قانون کار، تسهیلات بانکی و... دست و پنجه نرم می کنند. با این وجود می بینیم که ارزش پول ملی مرتب در حال کاهش است اما اخیرا در کشور اقداماتی همچون حذف یک صفر از پول ملی در حال انجام است که طبق نظر کارشناسان این سیاست دردی را دوا نمی کند.

رییس کمیسیون توسعه صادرات خانه اقتصاد ایران درخصوص تاثیر افزایش قیمت دلار به نفع صادرات گفت: شاید این امر در کوتاه مدت به نفع صادرات باشد ولی در بلند مدت موجبات ضرر صادرات و واردات به دنبال خواهد شد. به بیان دیگر افزایش قیمت نرخ ارز به مثابه چاقوی دولبه عمل می کند.

وی افزود: در توضیح این سیاست باید گفت دلیل آنکه برای واردات مناسب نیست؛ این است که ما باید کالاهایی را با هزینه تمام شده بالاتر بخاطر افزایش قیمت دلار وارد سازیم و اما گفته می شود در کوتاه مدت برای صادرات خوب است به دلیل آنکه شاید در ازای هر کالایی که صادر می شود ارز بیشتری عاید ما شود ولی واقعیت آن است که به جهت کاهش ارزش پولی ما در بلندمدت قیمت تمام شده که یکی از پارامترهای حضور در بازارهای جهانی است، با مشکل روبه رو می شود.

وی در ادامه به اهمیت تولید با قیمت و کیفیت قابل رقابت و مبتنی بر تاییدیه های بین المللی تاکید کرد و گفت: تولید با قیمت بالا و بهره وری پایین ما را از فضای صادرات دور می کند. درواقع این دو عامل مهم تثبیت کننده جایگاه ما در بازارهای جهانی و همچنین موجب ارتقا حجم تجارت خارجی ما می شود.

کرمانشاهی با تاکید بر لزوم تکیه بر ظرفیت ها و استعدادهای فراوان داخلی کشور و احیای واحدهای کوچک و متوسط طبق مصوبات اقتصاد مقاومتی گفت: اقتصاد مقاومتی به معنای توجه به قابلیت ها، منابع طبیعی و خدادادی، استفاده بهینه از محیط جغرافیایی و توجه جدی به اجرای طرح آمایش سرزمین است. به عنوان مثال باید بررسی شود هر منطقه چه ظرفیتهایی دارد، اگر منطقه ای مستعد کشاورزی است و جوابگوی فعالیت های صنعتی نیست، هزینه گزاف و اضافه برای راه اندازی صنایع در این مناطق انجام ندهیم بلکه به فکر توسعه کشاورزی در آنجا باشیم.

وی در ادامه افزود: در همین راستا تلاش مسوولان و سازمان ها در جذب سرمایه گذاری ها و جهت دهی و تشویق واحدهای تولیدی به سمت تولید برون گرا و صادراتی بسیار کوثر و تاثیرگذار است. به گفته وی سرمایه گذاری خارجی باید در بخش هایی معطوف شود که سرمایه داخلی در آنجا به حد کفایت صورت نگرفته است.

وی از تنوع صنعتی بالا در ایران هم یاد کرد و افزود: بر خلاف تصور عده‌ای که فقط بخش نفت و گاز را در کشور برای سرمایه‌گذاری جذاب می‌دانند، ایران در حوزه صنعت و خدمات هم پتانسیل و ارزش افزوده زیادی دارد.

کرمانشاهی ادامه داد: دولت باید به صنایع کوچک و متوسط توجه ویژه کند و سیاست گذاری را به سمتی ببرد که این بنگاه ها به تولید با ظرفیت بالا دست پیدا کنند و صنعت کشور نیز بتواند با اتکا بر توانایی های خود و امکان ارتباط با دنیا در پساتحریم به افق موردنظر در سند چشم انداز 20 ساله برسد.

وی اظهار کرد: ما باید از نگاه غرب گرایی فاصله بگیریم چرا که دنیا درگیر مشکلات اقتصادی است و غرب به اندازه خوش مشکل دارد و هر کشوری که به سمت ایران می آید صرفا خیال سواستفاده دارد نه قصد کمک. با این وجود ایران باید هدف گذاری درستی داشته باشد و ارتقای تولید را در اولویت خود قرار دهد. همچنین باید به این نکته توجه شود که در دنیای امروز بازاریابی پیشرفته از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی افزود: امروز صادرات بدین شکل نیست که هر کالایی تولید شود بازار خواستار آن باشد. در واقع بازاریابی مقدم بر تولید است. یعنی ابتدا نیاز بازار کارشناسی، سپس مطابق سلیقه و نیاز بازار و همچنین استانداردها و گواهینامه های جهانی کالا تولید و عرضه می شود. تنها در این صورت است که می توانیم در حوزه صادرات حرفی برای گفتن داشته باشیم و از بازارهای جهانی دنیا سهمی ببریم.

کرمانشاهی با اشاره به اهمیت تولید کالای دانش بنیان با فناوری پیشرفته گفت: در این زمینه توانمندی و پتانسیل های فراوانی داریم همچون نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، داروهای نوترکیب و... که در سالهای اخیر به دستاوردهای خوبی رسیده ایم. اما معتقدم این زمینه ها مورد کم توجهی قرار گرفته است. در کشور ما تعداد مخترعین و دانشمندان کم نیست اما از حمایت و سرمایه کافی برخوردار نیستند. به بیانی دیگر دانشمند و مخترع به اندازه تبدیل ایده به محصول سرمایه در اختیار دارد اما برای تجاری سازی محصول خود به تسهیلات و حمایت نیاز دارد.

وی در ادامه در خصوص وضعیت فعلی اقتصاد و مهمترین قفل های صادراتی غیرنفتی کشور گفت: ما باید به نحوی عمل کنیم که در ابتدا نظام بانکداری اصلاح شود چرا که مشکلات اقتصادی کشور بدون حل مشکلات نظام بانکداری سامان نخواهد یافت و باید برای رفع آن تلاش کرد. پس گام اول تحول سیستم بانکی کشور است.

کرمانشاهی با اشاره به اینکه گام دوم، تقویت توانمندی تولید در بخش های صنعت، معدن، کشاورزی و خدمات است، گفت: در سالهای اخیر وضعیت اقتصادی کشور مطلوب نبوده و شاخص بخش صنعت و کشاورزی که از جمله بخش های مولد تولید در کشور هستند با کاهش روبه رو بوده است.

وی گام سوم را شفاف سازی اقتصاد عنوان کرد و ادامه داد: اخیرا وزارت صنعت اعلام کرد به یازده هزار واحد کوچک و متوسط تسهیلات داده شده است. حال این سوال مطرح می شود کدام واحدهای صنعتی مشمول تسهیلات شده اند؟ چرا نباید اسامی واحدهای تسهیلات گرفته را به صورت شفاف بیان کنیم؟ معتقدم عدم شفاف سازی اقتصاد عمده مشکلی است که تاکنون حل نشده است.

رییس کمیسیون توسعه صادرات خانه اقتصاد ایران با اشاره به افق 20 ساله کشور و پیش بینی 200 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی تا افق 1404 گفت: این مهم با بسترسازی مناسب دولت و دستگاه های قانون گذار و تقویت نهادهای صادراتی دور از دسترس نخواهد بود.

وی تاکید کرد: انجام دهی و تمرکز در تولی گری اقتصادی مساله ای است که باید برای تقویت زیرساخت های صادراتی مورد توجه قرارگیرد، امری که تاکنون محقق نشده است. امروز نیاز است به سمت اصلاح و تقویت فضای کسب و کار در کشور پیش رویم.

وی در پایان در خصوص تراز تجاری مثبت نیز اشاره کرد و گفت: سالیان سال بود که تراز تجاری منفی بود و این یعنی واردات همواره از صادرات پیشی گرفته است ولی اکنون اعلام می شود تراز تجاری مثبت شده و صادرات از واردات پیشی گرفته است. اما باید دقت شود که در حقیقت این افزایش یعنی جبران نمودن روند نزولی و کاهشی که در سالهای گذشته داشتیم نه جهش صادراتی. به عبارت دیگر هنوز هم قدر مطلق صادرات طی چند سال اخیر منفی است.