به گزارش روز شنبه اگزیم‌نیوز، نخستین توافق بلندمدت جمهوری اسلامی ایران با روسیه به مارس سال ۲۰۰۱ میلادی برمی‌گردد. در آن زمان ایران و روسیه قراردادی ۱۰ ساله را امضا کردند که اگرچه نیم‌نگاهی به مباحث انرژی نیز داشت اما بیشتر موضوعات کلی را مدنظر قرار داده بود.

بیشترین بحثی که در آن توافق تاکید شده بود، تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر بود و مباحث مربوط به نفت و گاز اهمیت کمتری داشت.

این توافق دو بار دیگر هر بار به مدت پنج سال تمدید شد و حالا با پایان آن، ایران و روسیه به دنبال امضای قرارداد جامع همکاری راهبردی بلندمدت هستند. قراردادی که با توجه به تعاملات و البته رقابت‌های بین ایران و روسیه در زمینه انرژی می‌تواند در افزایش سهم دو کشور در بازارهای نفت و گاز موثر باشد.

بازار گاز ایران و روسیه

اما به واقع ایران و روسیه چگونه می‌توانند تعارضات و رقابت‌های خود را در بازار انرژی به همکاری موثر و دوجانبه تبدیل کنند تا منافع دو کشور لحاظ شود؟

بزرگ‌ترین تعارض ایران و روسیه در بازار گاز مربوط به صادرات این سوخت به اروپا است.

ایران در سال‌های گذشته مسیرهای مختلفی برای صادرات گاز به اروپا تعریف کرده بود. کوتاه‌ترین راه، استفاده از مسیر ترکیه و اتصال به شبکه گاز اروپا بود. مسیری که هرچند زیرساخت‌های لازم برای رساندن گاز ایران به اروپا را دارد اما به دلیل لزوم پرداخت ۲ ترانزیت فی (عوارض عبور گاز از کشور ثالث) چندان صرفه اقتصادی برای ایران ندارد و در عمل با احتساب هزینه تولید، قیمت تمام‌شده گاز بعد از رسیدن به اروپا با قیمت گاز صادراتی برابر می‌شود و حتی در مواردی ممکن است قیمت گاز پایین‌تر از قیمت تمام‌شده باشد. از همین رو، اتصال شبکه گاز ایران از مسیر ترکیه اقتصادی نیست.

مسیر دیگر صادرات گاز ایران به اروپا از کشور عراق- روسیه و اتصال به دریای مدیترانه تعریف شده بود. مهم‌ترین عامل بازدارنده برای صادرات گاز از این مسیر نبود زیرساخت و خطوط انتقال گاز لازم بود. ایران بعد از چند سال رایزنی، حالا کمتر از یک دهه است که صادرات گاز به عراق را آغاز کرده است. صادراتی که از دو مسیر در مناطق جنوبی و غربی ایران انجام می‌شود و به دلیل درگیری عراق و سوریه با جنگ علیه داعش، در عمل توسعه خطوط لوله در ادامه مسیر غیرممکن بوده است.

این موارد باعث شده تا گاز ایران تاکنون به بازار بزرگ مصرف اروپا نرسد.

و این در حالی است که همسایه شمالی ایران، در حال حاضر ۳۰ درصد از تولید گاز خود را به اروپا صادر می‌کند و بزرگ‌ترین تامین‌کننده گاز قاره سبز است. بنابراین منطقی است که روسیه از بزرگترین بازار گاز خود حفاظت کند و اجازه ورود سایر رقبا به این بازار را ندهد.

بنابراین ایران علاوه بر آنکه باید مسیر کم‌هزینه‌تری برای رساندن گاز خود به اروپا پیدا کند، همچنین در کسب بازار نیز با رقیب جدی روبه‌رو خواهد بود.

با این حال راه‌حل دیگری نیز وجود دارد که هم گاز ایران به اروپا برسد و هم نیاز به رقابت و تعارض با روسیه نباشد.

رشد تقاضای گاز در اروپا تا سال ۲۰۴۰ حدود ۷۰ میلیارد مترمکعب در سال افزایش خواهد داشت که این میزان از محل واردات تامین خواهد شد.

با توجه به این نیاز، روسیه خط لوله «نورد استریم ۲» را با ظرفیت ۵۵ میلیارد مترمکعب و همچنین خط لوله «ترک استریم ۲» را با ظرفیت ۱۵ میلیارد مترمکعب در سال هدف‌گذاری کرده است.

همچنین از سوی دیگر آمریکا نیز صادرات ال. ان. جی خود را به اروپا در دستور کار دارد. بنابراین اگرچه نیاز اروپا تا ۱۸ سال آینده ۷۰ میلیارد مترمکعب در سال بیشتر می‌شود اما در شرایط فعلی ۱۰۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت جدید تعریف شده است.

علاوه بر تعهد ۷۰ میلیارد مترمکعبی که روسیه برای سال ۲۰۴۰ در قبال اروپا ایجاد کرده، این کشور به فکر توسعه صادرات گاز به چین نیز هست. بنابراین روسیه تا سال ۲۰۴۰ میلادی، ۹۶ میلیارد مترمکعب تعهد صادراتی بیشتری برای خود تعریف کرده است.

نکته مهم اما این است که روند تولید گاز روسیه رو به کاهش است و از همین رو در اجرای تعهدات صادراتی روسیه تردید وجود دارد.

بنابراین روسیه باید گاز مورد نیاز خود را از جای دیگری تأمین کند تا به تعهدات صادراتی خود پایبند باشد زیرا قدرت گازی این کشور روند کاهشی به خود گرفته و تا منفی ۲۵ درصد پایین خواهد آمد.

در این میان با توجه به وضعیت سایر کشورهای همسایه روسیه و کاهش قدرت گازی آنها، ایران به عنوان مهمترین گزینه تأمین گاز مطرح خواهد بود.

ایران به عنوان یکی از همسایگان خزر و با توجه به توان بالای تولید و وجود زیرساخت‌های گسترده، می‌تواند در کنار ایجاد امکان بهره‌برداری از ذخایر گازی حوضه خزر با رعایت الگوی مصرف و کاهش مصرف داخلی، به عنوان یکی از تأمین‌کنندگان گاز در اروپا و آسیا مطرح شود که همین موضوع می‌تواند جذابیت خاص برای سرمایه‌گذاران بزرگ بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در گاز ایران در پی داشته باشد.

امکان توسعه میادین گاز ایران توسط روسیه

نکته مهمتر آن است که غیر از حوضه خزر ایران، ۲۴ میدان گازی دست‌نخورده دارد که سرمایه‌گذاری موردنیاز برای توسعه آنها ۳۶.۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود که در صورت توسعه، میزان تولید گاز کشور ۵۷۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش می‌یابد.

بنابراین ایران و روسیه می‌توانند با همکاری یکدیگر، بازارهای گاز در اروپا و آسیا را حفظ کنند. در این میان ایران به دلیل تحریم‌ها، نتوانسته برخی میادین گازی خود را توسعه دهد و اکتشاف در منطقه خزر نیز هنوز به نتیجه نرسیده است.

روسیه می‌تواند با توسعه میادین گازی ایران، ظرفیت تولید گاز کشورمان را افزایش داده و با توجه به آنکه امکان صادرات گاز را دارا است، این گاز را با قیمت تمام‌شده پایین‌تر به دست مصرف‌کننده برساند.

با توجه به این مهم، از آنجا که در شرایط فعلی بازار گاز اروپا برای ایران، اهمیت راهبردی و اقتصادی ندارد، می‌توان تعارض با روسیه در این زمینه را به همکاری موثر تبدیل کرد.

ایران البته مسیرهای دیگری را برای افزایش نقش‌آفرینی در بازار گاز جهان در دست دارد که آخرین مورد آن امضای قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران بوده است.